B. S. Nguyễn Văn Đức
B.S. Trương Vĩnh Toàn
Mắt bị cườm (Cataract) là nguyên nhân gây mù lòa nhiều nhất.
Hiện thế giới có khoảng 30 triệu người không may mù lòa, trong
đó 15 triệu trường hợp là do mắt cườm. Hàng năm, bệnh mắt cườm
khiến chương trình Medicare dành cho người già ở Mỹ tốn nhiều tỉ
mỹ-kim.
Thỉnh thoảng, có người dùng chữ “mắt kéo mây” để chỉ bệnh mắt
cườm, nhưng chữ “kéo mây” hay làm ta nghĩ đến bệnh “mộng thịt ở
mắt” (pterygium). Tốt hơn, nên dùng chữ “mắt cườm” để chỉ loại
bệnh mắt có tên tiếng Anh là “cataract”, cho rõ ràng, không sợ
nhầm lẫn. (Chữ “cataract” từ chữ La-tinh “catarractes”, có nghĩa
“thác nước”: nhìn bằng mắt thường từ ngoài vào, thủy tinh thể
người có mắt cườm nặng trông như những dòng nước cuồn cuộn của
một thác nước đang chảy.)
Không mấy người chúng ta thực sự hiểu bệnh mắt cườm là gì.
Mắt cườm là gì?
Mắt giống y một máy ảnh, loại tự động điều chỉnh (auto focus).
Ngay phía đằng trước máy ảnh có một ống kính, giúp thu các hình
ảnh bên ngoài ta muốn chụp. Trong mắt cũng có một bộ phận nằm
phía trước gọi là thủy tinh thể (lens), giống như ống kính của
máy ảnh. Thủy tinh thể có nhiệm vụ điều chỉnh ánh sáng và các
hình ảnh bên ngoài cho rõ, rồi rọi chiếu chúng lên trên võng mạc
(retina, màn ảnh nằm phía sau mắt, ví như phim của máy ảnh),
giúp ta trông thấy mọi vật bên ngoài được rõ ràng.
Mắt cườm do sự mờ đục của thủy tinh thể. Giống như trong một máy
ảnh mua với giá tiết kiệm, dùng lâu, ống kính đục dần, hết còn
trong như ngày đầu ta mới đem máy về.
Nhìn thế giới sinh động bên ngoài qua một mắt bị cườm chẳng khác
gì ta từ trong nhà nhìn ra bên ngoài qua một kính cửa sổ dơ, lâu
ngày chưa lau. Hoặc, như ta nhìn gió thu nhè nhẹ lay động cây
cành trong vườn qua một cửa kính mù sương thu.
Như vậy, qua một thủy tinh thể đục do cườm, mọi vật ta nhìn thấy
nhòa đi, không rõ nét. Đã thế, khi ta nhìn thẳng vào ánh mặt
trời hoặc ánh đèn xe, thị giác càng kém hơn do mắt bị chóa.
Nhiều vị không còn lái xe ban đêm, nhận ra các bảng chỉ dẫn bên
đường, hoặc đọc những hàng chữ nhỏ trên báo chí được nữa.
Nguyên nhân
Những nguyên nhân được biết hay tạo ra cườm mắt: chấn thương mắt
(trauma), chất phóng xạ (radiation), các bệnh gây viêm mắt
(inflammation), những bệnh biến dưỡng và dinh dưỡng (metabolic
and nutritional diseases), chẳng hạn như bệnh tiểu đường, sự suy
dinh dưỡng.
Ngoài ra, một số yếu tố cũng khiến ta dễ bị bệnh mắt cườm:
- Tuổi tác: trên 60 tuổi.
- Thuốc lá.
- Rượu.
- Tiếp xúc nhiều với ánh sáng mặt trời.
- Có học vấn thấp.
- Dùng các thuốc steroids (như Prednisone) dài lâu.
Không ai chống lại được thời gian, trẻ mãi không già, song chúng
ta có thể bỏ thuốc lá, bớt uống rượu, tránh ra nắng nhiều.
Chữa trị
Bạn còn nhớ, ngày bạn lái chiếc xe mới toanh vừa cắt chỉ ra khỏi
“dealer” bán xe, lòng sảng khoái, mũi ngửi mùi xe mới, và qua
kính xe trong suốt, mắt bạn nhìn lên bầu trời không gợn bóng mây,
nhìn ra bên ngoài cuộc đời ôi sao mà tươi đẹp.
Rồi thấm thoát đã năm bảy năm trôi qua, kể từ ngày bạn sung
sướng làm chủ chiếc xe đầu tiên trong đời. Nào ai ngăn cản được
sự tàn phá của thời gian. Kính xe bạn không còn trong suốt như
trước, nhiều chỗ đã vẩn đục. Nhưng thôi kệ, kính xe hơi mờ chút,
song vẫn còn dùng được. Bạn chỉ nhờ chuyên viên thay kính xe
thay nó đi, lắp cái mới vào, nếu nó đã tệ quá, khiến việc lái xe
của bạn trở thành nguy hiểm.
Ta đã biết, riêng thời gian cũng có thể tạo những thay đổi đưa
đến cườm mắt, như đã làm vẩn đục kính xe của bạn. Việc này không
khiến ta phải quan tâm cho lắm. Những thay đổi đầu tiên như vậy
thường không gây triệu chứng gì cả, tuy được nhận ra bởi bác sĩ
chuyên khoa Mắt khi bạn đến khám mắt. Bị chút cườm mắt không có
nghĩa là cườm phải được chữa ngay và mổ lấy ra cho bằng được,
khi chưa có triệu chứng.
Vậy, khi nào mới phải mổ? Nên giải phẫu, mổ lấy cườm ra khi thị
giác ta đã bị kém và mắt ta bị chóa nhiều vì cườm, đeo kính cũng
chẳng khá hơn, khiến những việc như lái xe, làm việc, đọc sách
trở thành khó khăn.
Tiếc thay, vì mổ chữa cườm mắt là một phẫu thuật được trả tiền
khá cao, nên một số bác sĩ chuyên khoa Mắt đề nghị mổ cườm sớm
quá. Thủy tinh thể của nhiều người được mổ lấy ra, khi mắt người
bệnh vẫn còn thấy rõ 20/20 (thị giác bình thường), chưa kém tí
nào. Làm như vậy, quả đã khiến người bệnh có thể phải chịu những
rủi ro của mổ xẻ một cách không cần thiết. Nhiều người bệnh được
khuyên nên mổ cườm sớm, để lâu mổ sẽ khó hơn hoặc với nhiều nguy
hiểm hơn. Cách giải thích này không vững.
Thời gian gần đây, có rất nhiều tiến bộ trong phẫu thuật mổ cườm,
khiến các rủi ro trong lúc mổ, các biến chứng do giải phẫu ít
xảy ra hơn trước, đồng thời thị giác cũng trở lại bình thường
mau hơn.
Ngày nay ở Mỹ, giải phẫu cườm mắt đã trở thành một nghệ thuật,
không làm đau người được mổ. Giải phẫu cườm mắt thực hiện chỉ
trong vòng 30 đến 60 phút. Trong suốt cuộc mổ, người bệnh vẫn
tỉnh táo, và sau đó ra về trong ngày, không phải ở lại bệnh viện.
100 người mổ, đến 95 người sau khi mổ, thị giác sẽ trở lại rất
tốt. Số người còn lại, mổ xong vẫn không trông rõ nhiều, là vì
bị thêm các bệnh của võng mạc (retinal diseases), hoặc vì các
biến chứng do giải phẫu (nhiễm trùng, tróc võng mạc, thủy tinh
giả đặt vào bị lệch, v.v.).
Đã qua rồi những ngày trước, khi mổ cườm, có thể nói, mắt bị
tách hẳn làm hai mảnh để cố lấy cườm ra. Nay, phẫu thuật được
làm qua những vết rạch nhỏ xíu. Dưới kính phóng đại cực mạnh,
bác sĩ dùng một dụng cụ siêu âm đặc biệt để thực hiện cuộc giải
phẫu. Sau khi thủy tinh thể bị cườm được lấy ra, một thủy tinh
thể nhân tạo được đặt vào mắt để thay thế cho cái cũ. Chúng ta
cứ để nó ở đấy suốt đời.
Ngay buổi tối hôm giải phẫu, người mổ cườm đã có thể hoạt động
bình thường trở lại, đọc sách, đi bộ, ăn uống, xem truyền hình,
và đa số đi làm lại sau một tuần.
Người mổ cườm thường sẽ nhìn rõ, không phải đeo kính sau mổ. Một
số vị cần đeo kính để lái xe đêm hoặc đọc sách.
Không mổ thì sao?
Còn không mổ thì sao, một khi mắt bị cườm nặng đến độ khiến ta
không còn nhìn được rõ? Người bị cườm, vì mắt kém, có thể gây
tai nạn lúc lái xe, gẫy xương do té ngã, không muốn đi đến đâu,
chẳng muốn giao thiệp với ai (social isolation) và mất đi sự tự
lập, phải trông nhờ vào người khác trong cuộc sống hàng ngày.
Nhiều vị người nhà cho rằng đã lẫn, nhưng sau khi mổ cườm mắt,
tinh thần các vị lại khá hơn, bớt cả lẫn.
Rõ ràng, mắt bị cườm khiến cuộc đời ta mất nhiều thi vị.
Tóm lại, mắt kém ở người có tuổi thường vì thủy tinh thể trong
mắt đục, ta gọi là mắt bị cườm. Giải phẫu chữa cườm cần đến khi
cuộc sống của ta bắt đầu mất vui do cườm làm thị giác ta kém
nhiều. Hầu hết người được mổ chữa cườm, kể cả những vị mang bệnh
tiểu đường, mắt lại sáng, và rất hài lòng sau