Tầm quan trọng của vấn đề
Cao huyết áp đã được gọi là "kẻ.....giết người thầm lặng''
khoảng 22% dân chúng bị bệnh này, là phần lớn không biết vì bệnh
thường không có triệu chứng, chỉ được phát hiện khi đã bị tai
biến mạch não, đau tim, suy thận, tức là đã trễ. Theo Tổ chức Y
tế thế giới, 1 trong 8 người chết vì cao huyết áp. Trong khi đó
bệnh lại có thể chữa được, nếu được điều trị đúng, có thể giảm
được 35 - 40% biến chứng tai biến mạch máu não, 20 - 25% nhồi
máu cơ tim, 50% suy tim. Ngoài số người chết ngay vì biến chứng
đầu tiên, số người bị liệt, tàn tật, không làm việc được là một
gánh nặng cho xã hội.
Hướng dẫn điều trị mới
Vì những lý do trên, ngày 14.5.2003, Ủy ban Liên hợp Quốc gia
phòng ngừa, phát hiện, lượng giá và điều trị cao huyết áp của Mỹ
đa đưa ra hướng dẫn điều trị mới.
Hướng dẫn điều trị mới định huyết áp bình thường là 115/75mmHg,
đặt ra một mức mới gọi là “tiền cao huyết áp“, nhấn mạnh đến sự
kiện những người trên 55 tuổi, tuy huyết áp bình thường mà sau
này vẫn có 90% nguy cơ cao huyết áp, nhấn mạnh sự quan tâm của
thầy thuốc là yếu tố quan trọng giúp tăng cường sự hợp tác của
bệnh nhân.
Xếp loại huyết áp (HA) (mmHg)
Tâm thu Tâm trương
- HA bình thường Dưới 120 Dưới 80
- Tiền cao HA 120 – 139 80 – 89
- Cao HA giai đoạn I 140 – 159 90 – 100
- Cao HA giai đoạn II trên 160 trên 100
Chẩn đoán cao huyết áp
Xác định chẩn đoán sau khi đo huyết áp 2 - 3 lần khác nhau ở tư
thế ngồi, chân chạm đất, băng đo huyết áp ngang với vị trí của
tim. Thăm khám gồm soi đáy mắt, chỉ số cân nặng của cơ thể (Chỉ
số thân khối: BMI: trọng lượng tính bằng kilogam chia cho bình
phương chiều cao tính bằng mét), nghe động mạch cổ, động mạch
chủ, động mạch đùi, tuyến giáp, tim phổi, thận, và thần kinh.
Xét nghiệm gồm có điện tâm đồ, phân tích nước tiểu, chức năng
thận, lipid huyết (8 - 12 giờ sau khi ăn), đạm niệu hoặc tỉ lệ
đạm/ creatinin niệu.
Điều trị
Mục tiêu của điều trị: huyết áp thấp hơn 140/90 trong trừơng hợp
đơn giản và thấp hơn 130/80 trong trường hợp có tiểu đường hoặc
suy thận (có đạm niệu).
Thay đổi lối sống là phần quan trọng, gồm giám cân (nếu mập),
tập luyện, ăn giảm muối, tăng potassium và calci, bỏ thuốc lá,
giảm rượu.
Điều trị bằng thuốc: tất cả các loại thuốc đều có thể giảm huyết
áp và giảm biến chứng gồm: ức chế men chuyển angiotensin, ức chế
thụ cảm angiotensin, ức chế bêta, ức chế kênh calci và lợi tiểu
thiazid.
Thuốc lợi tiểu đã được coi như thuốc hạ huyết áp căn bản trong
hầu hết các thử nghiệm lâm sàng, lợi tiểu hạ huyết áp, giảm biến
chứng tim mạch, tăng tác dụng của các thuốc hạ áp khác; thuốc
lợi tiểu lại rẻ, de cung ứng, dù vậy, lợi tiểu vẫn còn ít được
dùng. Lợi tiểu phải là thuốc đầu tiên được chọn để điều trị cao
huyết áp, hoặc đơn thuần hoặc kết hợp với các thuốc khác nếu
không có chống chỉ định.
Bệnh nhân được theo dõi mỗi tháng cho đến khi ổn định, sau đó
mỗi 3 - 6 tháng, thử creatinin và potassium mỗi 6 tháng.
Bệnh nhân sẽ uống thêm aspirin sau khi huyết áp đã ổn định (để
tránh khả năng có thể bị xuất huyết não khi huyết áp chưa ổn
định).
Các trường hợp đặc biệt: Bản hướng dẫn cũng đề cập đến sự điều
trị.
Cao huyết áp ở bệnh nhân có thiếu máu cơ tim, suy tim, tiểu
đường, suy thận, tai biến mạch não, cao huyết áp khẩn cấp và cao
huyết áp kháng trị.
Thầy thuốc phải ân cần ưu ái, bỏ thời giờ giải thích cho bệnh
nhân hiểu về bệnh tật, cách điều trị để đạt được sự tin tường và
hợp tác của bệnh nhân để tiếp tục điều trị lâu dài.
KỸ THUẬT ĐẾN ỨNG DUNG KỸ THUẬT - vai TRÒ của Y KHOA CỒNG ĐÔNG
Tuy đã có nhiều loại thuốc chữa cao huyết áp có hiệu quả, số
người bị cao huyết áp trong dân chúng còn đông. Cao huyết áp do
nhiều yếu tố gây nên và có nhận xét cho rằng tập trung điều trị
một nhóm đối tượng có nguy cơ cao không có hiệu quả bằng có một
chương trình hành động rộng lớn thay đổi lối sống của tập thể.
Dự án Bắc Karelia (1972) – Bắc Karelia cách nay trên 30 năm là
một vùng tương đối nghèo của Phần lan, tương tự như các nước
đang phát triển ngày nay. Điều tra dịch tễ cho thấy 21% phụ nữ
và 15% đàn ông bị cao huyết áp. Chỉ có một nửa số người bị cao
huyết áp được điều trị. Trong số này, chỉ có 10 – 13% đạt được
huyết áp bình thường.
Trước gánh nặng cao huyết áp và các bệnh tim mạch kèm theo,
Toumilehto và cộng sự đã đề ra một dự án làm việc với cộng đồng,
cùng với các đoàn thể quần chúng, các cơ quan truyền thông,
trường học, cơ quan y tế địa phương, các cơ sở thương mại và kỹ
nghệ và các nhà lãnh đạo địa phương nhằm thay đổi lối sống của
dân chúng để giảm các yếu tố gây cao huyết áp Mục đích của dự án
là giáo dục quần chúng để bỏ thuốc lá, giảm uống rượu, tăng
cường luyện tập cơ thể, can thiệp với các cơ sở thương mại và kỹ
nghệ để giảm lượng muối trong thực phẩm, giảm sử dụng bơ và các
phó sản lấy từ sữa vì chứa nhiều cholesterol, chuyển sang dùng
dầu thực vật.
Kết quả (1972 - 1997): Sau 25 năm thực hiện, dự án đã đạt được
những kết quả rõ rệt. Số đàn ông hút thuốc lá đã giảm từ 52%
xuống còn 31%. Số người dùng bơ để ăn với bánh mì đã giảm từ 90%
xuống 70%. Sự thay đổi về thói quen dinh dưỡng này đã làm giảm
17% lượng cholesterol trung bình trong máu của dân chúng. Số
người không biết bị cao huyết áp giảm từ 45,5% xuống còn 24% ở
đàn ông, từ 27,2% xuống 15,7% đàn bà. Tỉ lệ bệnh nhân điều trị
cao huyết áp đạt kết quả (dưới 160 mmhg) tăng từ 9,4 lên 23,5% ở
đàn ông, từ 16 lên 36,7% ở phụ nữ. Tỉ lệ tử vong do bệnh tim
mạch (kể cả cao huyết áp) giảm 68%, tử vong do bệnh mạch vành
giảm 73%, tử vong do ung thư giảm 45%, do ung thư phổi giảm 71%,
tử vong do mọi nguyên nhân giảm 49%. Từ 1980, những thay đổi
tương tự cũng xảy ra trên cả nước Phần lan. Năm 1995, tử vong do
bệnh tim mạch ở Phần lan giảm 65%, do ung thư giảm 60%. Tuổi thọ
tăng thêm 7 năm cho đàn ông, 6 năm cho phụ nữ... Nghiên cứu cho
thấy giảm tử vong tim mạch là do giảm các yếu tố nguy cơ gây
bệnh trong đó giảm cholesterol trong máu góp phần quan trọng
nhất.
Kinh nghiệm: Bí quyết của sự thành công là do có kế hoạch nghiên
cứu cặn kẽ tình hình bệnh tật và thói quen sinh hoạt của cộng
đồng, có kế hoạch làm việc với cộng đồng dân vào các tổ chức của
quần chúng, phối hợp với ngành y tế địa phương và trong toàn
quốc để giảm các yếu tố gây ra bệnh cao huyết áp và các bệnh tim
mạch, làm việc bền bỉ có theo dõi chặt chẽ.
Tiếp theo dự án Karelia, nhiều dự án tương tự đã được thực hiện
ở Mỹ, Âu châu, một số nước Á châu kể cả dự án Tianjin ở Trung
Quốc.
Vậy cao huyết áp là một bệnh có thể phòng ngừa và kiểm soát được.
Như BS T. E Kottke bình luận trong báo kiểm soát cao huyết áp là
một vấn đề của sự chuyển nhượng kỹ thuật và gồm có 3 yếu tố: kỹ
thuật để chuyển nhượng, hệ thống chuyển nhượng và ý chí để thành
công. Kỹ thuật và hệ thống chuyển nhượng đã sẵn sàng, điều cần
phải xem xét là mức độ của ý chí thực hiện để đạt kết quả. Điều
này cần huy động các tài nguyên, tổ chức hệ thống điều trị, tạo
khung cảnh thuận lợi để đem kỹ thuật đến cho người cần sử dụng.