Tu-160 của quân đội Nga được xem là máy bay chiến đấu lớn nhất, nhanh nhất và mạnh nhất trên thế giới, được thiết kế để tiêu diệt các mục tiêu quan trọng nhất trong khu vực quân sự và vùng địa lý xa xôi.

Cách đây 40 năm, chuyến bay đầu tiên của nguyên mẫu máy bay ném bom chiến lược “Thiên nga trắng” Tu-160 đã diễn ra. Sáu năm sau, ngành công nghiệp Liên Xô bắt đầu trang bị loại máy bay huyền thoại này cho quân đội. Theo các tính năng chung, Tu-160 vượt trội đáng kể đối thủ cạnh tranh là B-1 Lancer của Mỹ, và vẫn giữ được vị thế của dòng máy bay tấn công lớn nhất và mạnh nhất thế giới.

Gần đây, cùng với việc khởi động quá trình hiện đại hóa và tiếp tục sản xuất, “Thiên nga trắng” Tu-160 đang “hồi sinh”. Theo các chuyên gia, việc cung cấp các phương tiện cập nhật mới cho quân đội sẽ nâng cao đáng kể tiềm lực của lực lượng hàng không tầm xa Nga.

Lịch sử phát triển

Ngày 18-12-1981, nguyên mẫu của máy bay ném bom chiến lược siêu thanh Tu-160 lần đầu tiên đã cất cánh, đánh dấu bước phát triển vượt bậc của ngành chế tạo Liên Xô lúc bấy giờ. Máy bay được điều khiển bởi phi hành đoàn giàu kinh nghiệm, dưới sự chỉ huy của phi công Boris Veremey của Nhà máy Hàng không Kazan và Cục Thiết kế Tupolev.

Chiếc máy bay thử nghiệm đã hoạt động ổn định, và đạt được kết quả mong đợi trong các bài kiểm tra. Ba năm sau, phi công Boris Veremey nhận được danh hiệu Anh hùng Liên Xô “vì làm chủ được các thiết bị quân sự mới”.

Theo đề xuất của các phi công, các nhà thiết kế đã thực hiện một số thay đổi đối với hệ thống điều khiển. Tháng 10-1984, các cuộc thử nghiệm của chiếc Tu-160 tiếp theo được tiến hành. Từ tháng 4-1987, máy bay ném bom chiến lược này bắt đầu được đưa vào các đơn vị chiến đấu của Lực lượng Phòng không Liên Xô.

Tại Liên Xô lúc này, máy bay ném bom Tu-160 được đặt tên là “Thiên nga trắng”, còn theo phân loại của NATO là “Blackjack”. Trong quá trình hoạt động, Tu-160 đã lập 44 kỷ lục thế giới.

Vào những năm 1990, có một truyền thống đã hình thành khi mỗi chiếc Tu-160 rời khỏi xưởng lắp ráp đều được đặt theo tên các anh hùng dân tộc, các nhà khoa học và phi công nổi tiếng.

Theo đó, một số máy bay Tu-160 được đặt theo tên của phi công huyền thoại Boris Veremey, thiết kế trưởng của dự án là Valentine Bliznyuk, hay nhà thiết kế máy bay Nga Andrey Tupolev và người phát triển động cơ cho Tu-160 là Nikolai Kuznetsov.

Máy bay mạnh nhất

Hiện nay, Tu-160 của quân đội Nga được xem là máy bay chiến đấu lớn nhất, nhanh nhất và mạnh nhất trên thế giới. Theo Bộ Quốc phòng Nga, máy bay ném bom này được thiết kế để tiêu diệt “các mục tiêu quan trọng nhất trong các khu vực quân sự, vùng địa lý xa xôi và nằm sâu trong vùng hậu cứ ở các lục địa”.

“Thiên nga trắng” Tu-160 được chế tạo theo thiết kế cánh thấp tích hợp với một cánh quét biến đổi. Máy bay được trang bị bộ hạ cánh 3 bánh và bộ ổn định khi quay đầu, cùng 4 động cơ được lắp thành cặp ở thân dưới.

Ngoài ra, 2 khoang tải trọng nằm song song với nhau. Vật liệu chính của khung máy bay là titan, hợp kim nhôm nhiệt luyện, hợp kim thép và vật liệu composite. Tu-160 còn được trang bị thiết bị tiếp nhiên liệu đặc biệt hiện đại.

Các chuyên gia cho rằng, nhu cầu về dòng máy bay ném bom này trong Chiến tranh Lạnh là do nhiều yếu tố quyết định, và liên quan đến sự phát triển công nghệ của ngành công nghiệp Liên Xô có thể sản xuất một phương tiện bay siêu thanh trong thời gian dài.

Theo Dmitry Drozdenko, Tổng biên tập Tạp chí “Kho vũ khí của Tổ quốc”, bằng cách triển khai dự án Tu-160, Liên Xô đã tìm cách đáp lại việc Mỹ chế tạo ra B-1 Lancer, dòng máy bay ném bom chiến lược siêu thanh bay lần đầu tiên vào năm 1974.

Nhìn bề ngoài, cả hai máy bay đều giống nhau do có các giải pháp chung về thiết kế khí động học, nhưng về tính năng, máy bay của Liên Xô vượt trội hơn B-1 Lancer. Theo đó, Tu-160 có tổng thể tốt hơn, tốc độ cao và được trang bị vũ khí tối ưu hơn.

Trọng lượng cất cánh của Tu-160 là 150-275 tấn (so với trọng lượng tối đa của B-1 Lancer là 214,6 tấn), tốc độ tối đa 2.000 km/giờ (so với 1.460 km/giờ của máy bay Mỹ). Tải trọng chiến đấu của máy bay Tu-160 đạt 22,5-45 tấn (so với 34 tấn của B-1 Lancer).

Các nhà thiết kế Liên Xô đã gia tăng khả năng tác chiến của Tu-160 ở trên không trong 15 giờ, và sử dụng nhiều loại vũ khí khác nhau, bao gồm: Bom điều hướng, đạn rơi tự do (kể cả hạt nhân), mìn biển.

Theo chuyên gia Drozdenko, ưu thế tốc độ cao của Tu-160 giúp máy bay có thể né tránh sự truy đuổi và tấn công bằng tên lửa của máy bay chiến đấu đối phương, cũng như dễ xâm nhập vào vùng hoạt động của hệ thống phòng không của đối thủ.

“Tu-160 được xem là dòng máy bay đột phá. Độ quét biến đổi cho phép gấp cánh, giảm diện tích bề mặt cản trở các dòng không khí. Các phi công chuyển động cơ sang chế độ đốt cháy sau và máy bay đạt tốc độ bay mà những kẻ săn đuổi không thể vươn tới được”, ông Drozdenko giải thích.

“Thiên nga trắng” Tu-160 được sản xuất cho đến năm 2000. Trong thời kỳ này, 36 chiếc đã được chế tạo. Đến năm 2007, tất cả các máy bay hàng không tầm xa của Nga dừng thực hiện các chuyến bay chuyên biệt. Theo các chuyên gia, sự gia tăng mâu thuẫn chính trị với Mỹ và châu Âu đã buộc Moscow phải thay đổi quan điểm về chức năng của các máy bay ném bom chiến lược.

Hiện nay, với việc tiếp tục thực hiện nhiệm vụ chiến đấu, Tu-160 vẫn xuất hiện đều đặn ở khu vực Chukotka, ở Bắc Cực, gần biên giới phía Bắc của Na Uy, Đan Mạch và Anh. Tất cả các chuyến bay gần biên giới nước ngoài đều diễn ra trên vùng biển trung lập.

Trong nhiệm vụ chiến đấu, các phi hành đoàn Tu-160 thường thực hành nhiệm vụ tiếp nhiên liệu trên không. Thông thường, quá trình chuyển nhiên liệu mất ít nhất 40 phút. Máy bay nhận nhiên liệu từ máy bay tiếp dầu thông qua thiết bị đặc biệt, cho phép nó bay thêm 8.500 km.

Nhờ được tiếp nhiên liệu, Tu-160 có khả năng ở trạng thái trực chiến trong khoảng một ngày. Vào tháng 9-2020, “Thiên nga trắng” Tu-160 đã thiết lập kỷ lục thế giới khi bay liên tục 25 giờ 25 phút trên không, di chuyển hơn 20.000 km.

Theo chuyên gia quân sự Alexei Leonkov, dấu mốc quan trọng trong quá trình phát triển Tu-160 là sự xuất hiện trong kho vũ khí loại tên lửa hành trình tầm xa X-101/102 do Phòng thiết kế chế tạo Raduga phát triển.

Loại tên lửa này mang đầu đạn nổ phân mảnh cao (ở phiên bản X-101) hoặc đầu đạn hạt nhân (ở phiên bản X-102), với sức công phá tương đương khoảng 400kg TNT và tương ứng từ 250 kiloton đến 1 megaton. Tên lửa có khả năng cơ động, bẻ cong theo địa hình và đảm bảo bắn trúng mục tiêu ở cự ly tới 4.500 km.

Khả năng chiến đấu cao

Những năm gần đây, “Thiên nga trắng” Tu-160 đang trải qua giai đoạn “hồi sinh” lần thứ hai. Năm 2015, lãnh đạo Nga quyết định nối lại sản xuất dòng máy bay ném bom huyền thoại này tại Nhà máy Hàng không Kazan mang tên S.P. Gorbunov. Những máy bay mới được lắp ráp có mã định danh là Tu-160M2.

Bên cạnh đó, các phi đội máy bay Tu-160 cũng đang được hiện đại hóa. Các máy bay đã trải qua chu kỳ nâng cấp tại nhà máy được đặt tên là Tu-160M.

Theo đánh giá của các chuyên gia, những sửa đổi của “Thiên nga trắng” Tu-160 đều thống nhất ở hệ thống trang thiết bị. Cả 2 phiên bản của máy bay này đều được trang bị các thiết bị điện tử hàng không, trạm radar, hệ thống thông tin liên lạc và tác chiến điện tử hiện đại.

Ngoài ra, những chiếc Tu-160 hiện đại hóa nhận được động cơ NK-32 cải tiến. Tổ hợp máy phát điện cũng được cập nhật, giúp tăng phạm vi bay thêm 1.000 km.

Chuyên gia Dmitry Drozdenko cho rằng, việc tiếp tục sản xuất và khởi động chương trình hiện đại hóa Tu-160 là một quyết định phù hợp. “Tu-160 là một nền tảng chiến đấu không hề lỗi thời... Để đảm bảo khả năng chiến đấu cao hơn nữa của phương tiện, nó cần được trang bị động cơ, thiết bị điện tử và vũ khí tiên tiến hơn”.

Chuyên gia Alexey Leonkov khẳng định, nhờ hệ thống tác chiến điện tử mới nhất, “Thiên nga trắng” Tu-160 cải tiến trở thành loại máy bay được bảo vệ tốt hơn. Ngoài ra, việc tích hợp rộng rãi các công nghệ kỹ thuật số vào máy bay giúp tăng đáng kể mức độ tự động hóa quy trình điều khiển.

“Trong tương lai, những chiếc máy bay này sẽ thay thế dòng Tu-95 và Tu-160 lỗi thời của đợt sản xuất đầu tiên khi chúng gặp lỗi. Vũ khí chính của “Thiên nga trắng” sẽ là tên lửa mang đầu đạn hạt nhân”, chuyên gia nhấn mạnh. Nhờ quá trình hiện đại hóa đang tiến hành hiện nay, quân đội Nga sẽ gia tăng sức mạnh của lực lượng hàng không tầm xa, là thành phần quan trọng trong bộ ba hạt nhân của Các lực lượng vũ trang Nga.