Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc gặp ở Bắc Kinh hồi tháng 11-2017. Ảnh: Kyodo

Mỹ muốn ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc

Trong gần hai tuần qua, các lãnh đạo cao cấp Trung Quốc biến mất khỏi truyền thông khi họ dự một hội nghị hàng năm ở khu nghỉ dưỡng Bắc Đới Hà tại tỉnh Hà Bắc. Dù nội dung của hội nghị được giữ kín nhưng chủ đề chiến tranh thương mại với Mỹ có thể là tâm điểm của các cuộc thảo luận. Có một quan điểm mới xuất hiện tại Trung Quốc cho rằng Mỹ leo thang căng thẳng với Trung Quốc, với ý đồ vượt xa những bất đồng thương mại và kinh tế.

Quan điểm này cho rằng chiến tranh thương mại như là một phần trong kế hoạch của Washington nhằm ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc. Bắc Kinh đã thông báo gửi Thứ trưởng Bộ Thương Mại Vương Thụ Văn đến Mỹ vào cuối tháng này để đàm phán nhưng giới quan sát cho rằng ông Vương khó có thể đạt được bất kỳ đột phá nào ngoài việc dọn đường cho các cuộc đàm phán sâu hơn.

“Trump đang rất tự tin và Trung Quốc cũng quyết không tỏ ra mềm yếu. Trung Quốc dường như tự tin và cứng rắn, kiên quyết chống lại các thách thức cực điểm của Trump. Việc đưa ra quá nhiều nhượng bộ ở giai đoạn đầu của cuộc đàm phán sẽ chỉ khiến Trump khiêu khích hơn”, một cựu quan chức Bộ Thương mại Trung Quốc nhận định.

Trước và trong quá trình diễn ra hội nghị Bắc Đới Hà, truyền thông nhà nước Trung Quốc đăng một loại bài xã luận đưa ra một cái nhìn khắc nghiệt hơn về mối quan hệ Trung - Mỹ. Một bài xã luận đăng trên tờ Nhân Dân Nhật báo hôm 10-8 nói rằng chính quyền Trump tiếp tục sử dụng cách tiếp cận hợp tác kết hợp bao vây đối với Trung Quốc, hy vọng sẽ tái định hình sự phát triển của Trung Quốc theo mong muốn của Mỹ.

“Đánh giá các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ cho thấy chính phủ Mỹ bất nhất, mâu thuẫn và thất thường... Nhưng logic đằng sau đó đã quá rõ ràng. Mỹ không bao giờ chỉ muốn thu hẹp thâm hụt thương mại với Trung Quốc mà còn muốn khống chế Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực rộng lớn hơn”, bài xã luận viết.

Các nhà quan sát chỉ ra rằng thái độ của Bắc Kinh với Washington bắt đầu có sự thay đổi tinh tế sau khi chính quyền Trump công khai nói rằng Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược và cường quốc kình địch của Mỹ vào tháng 12 năm ngoái.

“Trung Quốc xem đó là đòn công kích nặng nề. Đối với Trung Quốc, mọi thứ đều có thể thảo luận miễn là nước này được đối xử như một đối tác hoặc một người bạn. Tuy nhiên, nhiều thứ không thể đàm phán với tư cách là kẻ thù của nhau”, Li nói

Cựu Thứ trưởng Thương mại Trung Quốc Ngụy Kiến Quốc cũng đồng tình cho rằng Trump đang thực hiện chiến lược khống chế Trung Quốc.

Ông nói: “Chiến tranh thương mại sẽ là một cuộc chiến cam go và kéo dài vì Trump thực sự tán thành quan điểm rằng Trung Quốc và chính sách phát triển công nghiệp của chúng tôi, chẳng hạn chương trình Made in China 2025 là mối đe dọa lớn đối với Mỹ và chính sách “nước Mỹ trên hết”.

Trung Quốc nhìn nhận cuộc chiến thương mại mà Mỹ phát động không chỉ đơn thuần vì vấn đề thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc. Ảnh: Yahoo News

Hai đạo luật nhằm khống chế Trung Quốc

Bên cạnh chiến tranh thương mại, gần đây, Mỹ có nhiều động thái khác nhằm khống chế tầm ảnh hưởng của Trung Quốc trên toàn cầu. Hôm 13-8, Trump đã ký thông qua Đạo luật Ủy quyền quốc phòng quốc gia trong đó có Đạo luật Hiện đại hóa đánh giá rủi ro đầu tư nước ngoài (FIRRMA) với ý đồ ngăn chặn các thương vụ đầu tư của Trung Quốc vào những lĩnh vực chiến lược có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia Mỹ.

Tháng trước, Hạ viện Mỹ đã thông qua Đạo luật Đầu tư tốt hơn để hướng đến phát triển, nhằm thúc đẩy đầu tư của Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương để đáp trả Sáng kiến “Một vành đai, một con đường” của Trung Quốc. Đạo luật này sẽ thành lập Cơ quan tài trợ phát triển quốc tế Mỹ (IDFC) bằng cách sáp nhập Cơ quan Tín dụng Phát triển thuộc Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) với Cơ quan đầu tư tư nhân nước ngoài (OPIC), một tổ chức tài trợ phát triển ở nước ngoài của chính phủ Mỹ được thành lập vào năm 1971.

IDFC sẽ được cấp ngân sách cho vay và đầu tư lên đến 60 tỉ đô la Mỹ, cao gấp đôi so với mức ngân sách cho vay 29 tỉ đô la của OPIC. Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ mô tả IDFC như là một sự lựa chọn thay thế cho “các mô hình tài trợ phát triển mang tính lợi dụng” mà Trung Quốc và các nước khác đang cung cấp ở nước ngoài.

Nghị sĩ Ed Royce, người đồng bảo trợ đạo luật trên, cho rằng Mỹ cần cung cấp một mô hình cho vay minh bạch hơn và an toàn hơn so với mô hình cho vay của Trung Quốc, thường khiến các nước rơi vào tình trạng tồi tệ hơn.

Ông Tập đang chịu áp lực lớn

Cùng vấn đề thương mại, một danh sách dài về các tranh chấp an ninh với Mỹ đã khiến Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lâm vào thế bế tắc chính trị, theo Cheng Li, chuyên gia nghiên cứu Trung Quốc từ Viện Brookings có trụ sở ở Washington.

Các căng thẳng thương mại leo thang không chỉ tác động mạnh đến các đầu tàu phát triển kinh tế của Trung Quốc bao gồm  Vùng Vịnh Quảng Đông - Hồng Kông - Macau, Đồng bằng sông Dương Tử và Hành lang Bắc Kinh - Thiên Tân - Hà Bắc mà còn có gây ra những hệ lụy rõ ràng khác đối với thị trường chứng khoán và thậm chí cả thị trường bất động sản Trung Quốc.

“Điều này thực sự làm suy yếu tầng lớp trung lưu, nền tảng quyền lực của ông Tập đồng thời là lực lượng quan trọng nhất tạo ra sự ổn định ở Trung Quốc. Vậy nên, chúng ta bắt đầu thấy tiếng nói chỉ trích và phản đối từ giới học giả và công chúng đối với chính sách đối ngoại của ông Tập”, Li nói.

Cheng Li và Stapleton Roy, cựu đại sứ Mỹ tại Trung Quốc, cho rằng dù không có bằng chứng cho thấy quyền lực tuyệt đối của ông Tập bị đe dọa bởi những chỉ trích đang gia tăng nhằm vào cách tiếp cận của ông với Mỹ, ông có thể đối mặt với áp lực chưa có tiền lệ tại hội nghị Bắc Đới Hà.

Claire Reade, cựu trợ lý Đại diện Thương mại Mỹ phụ trách các vấn đề Trung Quốc, cho rằng “không có thời hạn cuối” để Mỹ quay trở lại bàn đàm phán với Trung Quốc.

Bà nói: “Trump thấy cần phải gia tăng sức ép cho đến khi gây đủ tổn thương, buộc Trung Quốc phải đưa ra điều gì đó tốt hơn cho Mỹ”.

Chuyên gia Cheng Li nhận định Mỹ và Trung Quốc đang có nguy cơ bước vào một cuộc chiến tranh lạnh. Ông nói việc nhận thức được các mối nguy hiểm tiềm tàng của một cuộc chiến tranh lạnh sẽ giúp hai bên trở lại bàn đàm phán. Kịch bản tốt nhất là ông Trump và ông Tập nói chuyện trực tiếp để tạo ra sự hòa hoãn tạm thời, thậm chí tạo ra bước ngoặt lớn trong quan hệ song phương.

Sau các cuộc gặp trong năm 2017, cả hai nhà lãnh đạo này chưa gặp trực tiếp lần nào trong năm nay và cũng chưa có cuộc điện đàm nào kể từ hội nghị cấp cao giữa Trump và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un ở Singapore. Họ có thể gặp mặt nhau tại hội nghị nhóm G20 ở Argentina vào cuối tháng 11 này.

Các nhà đàm phán Mỹ và Trung Quốc đang chuẩn bị các kế hoạch cho cuộc đàm phán mới với mục tiêu chấm dứt chiến tranh thương mại trước hội nghị G20. Song cựu trợ lý Đại diện Thương mại Mỹ Claire Reade cho rằng triển vọng cho cuộc gặp Trump - Tập ở hội nghị G20 sẽ bị cản trở bởi tính cách của hai nhà lãnh đạo này. Trump muốn phân định thắng thua rõ ràng trong khi đó, ông Tập không muốn đặt bản thân vào một tình huống mất mặt với tư cách là người thua cuộc.

Bà nói Trump chỉ dừng chiến tranh thương mại sau khi đưa ra các tuyên bố mạnh mẽ nói rằng Mỹ đã thắng và điều này có nghĩa là Trung Quốc đã thua.