Thông tin này được ghi nhận tại hội thảo Thị trường ASEAN: Lối đi nào cho doanh nghiệp Việt do Thời báo Kinh tế Sài Gòn phối hợp cùng Câu lạc bộ Doanh nhân 2030 (thuộc Câu lạc bộ Saigon Times) tổ chức tại TPHCM vào ngày 10-10.

Thị trường đã rộng mở

Với không gian thị trường khoảng 630 triệu dân, GDP 2016 đạt 2.551 tỉ đô la Mỹ và dự kiến trở thành nền kinh tế lớn thứ tư thế giới vào 2030, AEC hứa hẹn sẽ mở ra rất nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp của khu vực này.

Theo bà Nguyễn Thị Tuệ Anh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), so với các hiệp định thương mại khác thì các cam kết về cắt giảm thuế quan trong AEC là cao và nhanh nhất. Cho đến nay, Việt Nam đã hoàn thành lộ trình cắt giảm thuế quan trong AEC (2018: hoàn tất lộ trình loại bỏ thuế).

Bà Nguyễn Thị Tuệ Anh chia sẻ bức tranh hội nhập thị trường ASEAN sau AEC và sự tham gia vào thị trường này của doanh nghiệp Việt Nam -  Ảnh: Thành Hoa

Ông Phạm Thành Kiên, Giám đốc Sở Công Thương TPHCM, cũng cho biết việc đẩy mạnh tự do hóa thương mại nội khối, hàng rào thuế quan và phi thuế quan giữa các nước trong AEC đang dần xóa bỏ. Đến nay, Việt Nam đã giảm thuế nhập khẩu cho hơn 10.000 dòng thuế xuống mức 0-5% theo ATIGA (Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN), chiếm khoảng 98% số dòng thuế trong biểu thuế.

Vì vậy, theo ông Kiên và bà Anh, doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội xuất khẩu các mặt hàng có thế mạnh, mở rộng thị trường. Đồng thời, doanh nghiệp Việt cũng có ưu đãi khi nhập khẩu vì thuế quan giảm, nguồn hàng/đầu vào chất lượng hơn,…

Không chỉ là cơ hội để tiếp cận và mở rộng thị trường cho hàng hóa xuất khẩu Việt Nam sang thị trường khu vực ASEAN với khoảng 630 triệu dân mà còn mở rộng sang các khu vực thị trường đối tác của ASEAN vì đây là một khu vực giao thoa giữa rất nhiều hiệp định thương mại tự do với các đối tác ngoại khối. Theo ông Kiên, AEC hình thành, doanh nghiệp Việt Nam có thị trường rộng lớn hơn và hướng ra thị trường chung, thị trường mà ASEAN đã có hiệp định thương mại (FTA) như Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc.

Trên thực tế, sau gần 3 năm thành lập AEC, hàng hóa của các nước trong khu vực đã tràn vào Việt Nam khá lớn, nhất là hàng từ Thái Lan. Tuy vậy, đến thời điểm này dường như các doanh nghiệp Việt vẫn còn quá thờ ơ và bỏ qua các thị trường này.

Nhiều thách thức

Theo bà Anh, do cơ cấu hàng hóa của doanh nghiệp trong nước khá tương đồng trong khu vực ASEAN, dẫn đến doanh nghiệp phải cạnh tranh khốc liệt; đáng chú ý là các ngành được bảo hộ. Một điểm hạn chế của doanh nghiệp trong nước nữa là thiếu nhân lực chất lượng, trình độ còn thấp: năm 2017 chỉ đạt 3,39/10 điểm trong khi Malaysia là 5,59, Thái Lan là 4,94 …

Ngoài ra năng lực của doanh nghiệp vẫn còn hạn chế để tận dụng cơ hội. Vì vậy “nếu thiếu năng lực thể chế và năng lực của doanh nghiệp nhằm tận dụng cơ hội từ hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và AEC nói riêng... thì  tất cả chỉ dừng ở những cụm từ “cơ hội”, “tiềm năng” và “có thể””, bà Anh nhấn mạnh.

Năm 2016 tỉ trọng hàng hóa xuất khẩu vào ASEAN của Việt Nam đạt chưa tới 10% tổng kim ngạch xuất khẩu, và tăng lên khoảng 11% vào năm ngoái. Điều này cho thấy việc tham gia của doanh nghiệp Việt Nam còn rất khiêm tốn, chưa tận dụng cơ hội. Khả năng tận dụng ưu đãi thuế quan lại có xu hướng giảm đi. Thiếu thông tin vào cam kết, bất cập thực thi của cơ quan nhà nước, khó khăn chính nội tại.

Ông Phạm Thành Kiên, Giám đốc Sở Công Thương TPHCM chia sẻ ý kiến với doanh nghiệp tại hội thảo. Ảnh: Thành Hoa

Tương tự ông Phạm Thành Kiên cho rằng với mức giảm thuế sâu như nói trên, trong tương lai, hàng hóa của các nước ASEAN sẽ tràn ngập thị trường Việt Nam. Đồng thời, các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam cũng đang phải đối mặt với sự cạnh tranh của hàng hóa các nước khác trên thị trường ASEAN, bởi vì khi hàng hoá ở các nước thành viên ASEAN có mức thuế ưu đãi như nhau, sức cạnh tranh sẽ tập trung vào chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm.

Trong khi đó, với thiết bị, công nghệ hiện nay, sản phẩm của doanh nghiệp Việt Nam khó có thể cạnh tranh với sản phẩm xuất khẩu của các nước trong khối, ông Kiên nói. Bên cạnh đó, sự thuận lợi hóa thương mại trong AEC sẽ tạo ra sự cạnh tranh của hàng hóa nhập khẩu đối với các sản phẩm, ngành hay lĩnh vực sản xuất, kinh doanh ngay tại thị trường Việt Nam.

Ông Kiên dẫn chứng từ năm 2015 đến 2017, dù lượng hàng hóa từ TPHCM xuất vào ASEAN mỗi năm đều tăng, nhưng không tăng đột biến sau khi AEC được thành lập. Trong khi đó, con số nhập khẩu từ thị trường này của Việt Nam vẫn rất lớn, kim ngạch nhập khẩu từ ASEAN vào Việt Nam đạt 7,2 tỉ đô la vào năm 2016 và đã tăng lên mức 8,15 tỉ đô la vào 2017, tăng 13% so với cùng kỳ.

Hiện tại con số nhập khẩu hàng hóa từ ASEAN cao hơn so với xuất khẩu. Điều này cho thấy nhập siêu từ ASEAN là điều đáng lo ngại.

Cần phải tự nỗ lực và được hỗ trợ

Ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TPHCM (ITPC), phân tích một số nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến việc các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng của thị trường ASEAN. Đó là hình thức sản phẩm chưa đa dạng, giá sản phẩm chưa cạnh tranh; hệ thống phân phối hàng hóa còn kém; chưa kết nối chặt chẽ với các cơ quan chức năng phụ trách xúc tiến, ngoại giao…; doanh nghiệp chưa trang bị đủ điều kiện để xuất khẩu vào các nước đạo Hồi; chưa nắm rõ các rào cản kỹ thuật, pháp lý của các nước trong khu vực…

Ông Phạm Thiết Hòa, Giám đốc ITPC chia sẻ ý kiến cho doanh nghiệp việc tham gia vào thị trường ASEAN - Ảnh: Thành Hoa

Ông Kiên thì cho rằng để tận dụng các cơ hội và phát huy có hiệu quả các lợi thế trong quá trình tham gia AEC, doanh nghiệp cần phải nỗ lực nhiều hơn nữa để nâng cao năng lực cạnh tranh, chủ động, sáng tạo, không ngừng tự đổi mới, xây dựng chiến lược kinh doanh cụ thể để thâm nhập vào các thị trường này. Trong đó, chiến lược kinh doanh cần theo sát xu hướng tiêu dùng của người dân mỗi nước ASEAN, liên kết với nhà phân phối nội địa uy tín, có năng lực…vì thực tiễn cho thấy, sản phẩm của mỗi nước, mỗi doanh nghiệp đều nằm trong chuỗi giá trị của khu vực hay chuỗi giá trị của toàn cầu.

Phần lớn doanh nghiệp Việt Nam có quy mô nhỏ nhưng nếu tự đi một mình là rất khó thành công. Theo ông Hòa, những đơn vị mua hàng nước ngoài thường muốn làm việc trực tiếp và chỉ làm khi có sự giới thiệu, bảo lãnh của tổ chức thuộc chính quyền hoặc người có lợi thế kinh doanh. Như ITPC là đơn vị hỗ trợ xúc tiến thương mại cho các doanh nghiệp thành phố, đã giúp kết nối cho nhiều doanh nghiệp vào kênh bán hàng nước ngoài.

Theo ông Hòa, nếu tự đi, doanh nghiệp thường phải mất cả năm mới có thể thâm nhập thị trường, thậm chí là khá lâu, nhưng qua ITPC có thể vài tháng hoặc ngắn hơn. "Doanh nghiệp cần tăng cường khảo sát thị trường, thông qua các tổ chức như ITPC, tham tán thương mại, tổng lãnh sự, kết nối doanh nghiệp với thị trường mục tiêu", ông Hòa lưu ý.

Bà Punthila Puripreecha, Giám đốc vận hành Công ty TNHH MM Mega Market (Việt Nam) chia sẻ về cách các doanh nghiệp có thể trở thành nhà cung cấp cho các hệ thống phân phối thuộc Tập đoàn TCC. Ảnh: Thành Hoa

Ở góc độ doanh nghiệp bán lẻ, phân phối, bà Bà Punthila Puripreecha, Giám đốc vận hành (Operations Director) của Công ty TNHH MM Mega Market (Việt Nam), doanh nghiệp trực thuộc Tập đoàn TCC (Thái Lan), cho biết ngoài việc kinh doanh ở Việt Nam công ty bà còn hỗ trợ, tìm kiếm những nhà cung cấp Việt Nam để đưa hàng vào bán tại hơn 1.400 siêu thị và cửa hàng tiện lợi trong khu vực.

Theo bà Bà Punthila Puripreecha, công ty bà đã và đang tổ chức các chuyến đi thực tế cho đội ngũ thu mua từ Thái Lan sang Việt Nam. Trong các chuyến đi, MM Mega Market Việt Nam cũng giới thiệu các vùng nguyên liệu, quy trình nuôi trồng, sản xuất, quá trình kiểm soát chất lượng…, giúp họ có đầy đủ thông tin về nguồn hàng tại Việt Nam.

“Do vậy nếu các doanh nghiệp có nhu cầu đưa hàng vào hệ thống, các doanh nghiệp cần tìm hiểu nhu cầu thị trường của sản phẩm bạn đang có cũng như của đội thu mua, chúng tôi sẽ hỗ trợ các bạn về mặt quy trình, kỹ thuật để đưa hàng hóa vào hệ thống”, bà Punthila Puripreecha nói.